Pśed 78 lětami jo se stała kristalana noc: wót nacionasocialistiskego kněžarstwa iniciěrowane a nawjedowane pogromy Žydow we cełej Nimskej. A zachopjeńk jich systematiskego pśegónjowanja. Historikaŕ dr. Wolfram Meyer zu Uptrup jo wałtoru tyźeń we wjažy Šule za dolnoserbsku rěc a kulturu w měsće źaržał referat k temje „Dla cogo Žyźi?“

Referent jo južo ako wuknik w zakładnej šuli, ako su tam pśeběrali temu Žyźi w koncentraciskich lěgwach, se pšašał, kak jo k takemu morźenju mógało dojś. Te wótegrona, kótarež jo tencas wót wucabnika dostał, njejsu jomu dosegali, a to pšašanje njejo jomu wěcej z myslow wujšło. Naslědku jo dla togo studěrował historiju a pisał k tej temje disertaciju.