W duchu kralozwěrnosći a politiskego konserwatizma –
Bramborski Serbski Casnik (1848–1918)
Lěto 1848 jo pśinjasło do nimskich krajow njeměr a zběgi. Burja a bergarstwo su pógromaźe chopili zgłosom pominaś reformy w feudalnych nimskich statach, w kótarychž jo se zwětšego kněžył hyšći srjejźowěkowy awtokratiski pórěd. W tom wichorojtem casu, kótaryž jo zajšeł do historije pód mjenim „nimska rewolucija“, jo bergarsko-demokratiske gibanje teke w našych stronach zatśěsło słupy, na kótarež jo se zepěrała konserwatiwna Pšuska, wóścojska dolnołužyskich Serbow. Pšuska narodna zgromaźina doprědkarskich mócow jo pominała mjazy drugim liberalnu wustawu (Verfassung), parlament z wótpósłańcami, ako su se dejali wuzwólowaś wót luda, lichotu (fryjota; Freiheit) buram, wótpóranje casnikarskeje censury a docełego wěcej demokratije a pśikrotcenje kralojskeje mócy. W měrcu togo lěta jo rewolucija se wuderiła w Barlinju. Na drogach města jo běžała kšej: Rewolucionarje su z bronjami wójowali pśeśiwo kralojskim wójakam. Teke w Mužakowje, Grodku, Picnju a hynźi su byli demonstracije a njeměry, a w Chóśebuzu jo magistrat zawołał k pomocy wójnstwo, aby rewolucionarne gibanje pórazyło.
Pód śišćom zběga jo pšuski kral Fryco Wylem IV. se cuł nuźony, někotare pominanja zběgowarjow dopołniś, a jo zlubił dalšne doprědkarske a demokratiske reformy. Swóje zlubjenja pak njejo žednje doźaržał, a ako njeměr jo zasej wuśichnuł, jo wón skóro doprědkarske procowanja demokratow z pomocu wójakow rozbił.
Měrcojska rewolucija: barikada na Alexandrowem naměsće w Barlinju, 1848
To njejo pśipad, až rowno srjejź togo casa jo se naroźiło prědne łopjeno w dolnoserbskej rěcy: 5. julija 1848 jo se wuśišćało prědne wudaśe tyźenika Bramborski Serbski Casnik. Iniciator togo pśedewześa jo był Chóśebuski krajny raźc von Schönefeldt, nimski kněžk we Wjerbnje. Co jo jogo k tomu statkoju pógnuło? Njewěmy kradu, kake wósobinske nastajenje jo von Schönfeldt měł napśeśiwo serbskej rěcy. Wón wšak jo ako zastupnik warsty zemjanow a pśiwisnik pšuskego stata měł pśedewšym tšach pśed tym, až rewolucionarne, demokratiske ideje mógu se mjazy burami rozšyriś a jich pśeśiwo kněžkam naštyriś. Z łopjenom w rěcy tudejšnych wejsanari jo von Schönfeldt kśěł nejskerjej bursku ludnosć serbskeje Dolneje Łužyce pśed idejami „doprědkarskich“ socialdemokratow šćitaś a ju wukšuśiś w kralozwěrnem konserwatizmje.
Głowa prědnego wudaśa Bramborskego Serbskego Casnika
Cełe wudaśe móžośo pśelazowaś w originalu how: bok 1, bok 2, bok 3, bok 4
Nimskim kněžkam njejo było śěžko zwěstkarjow mjazy Serbami namakaś. Fararje – pódla wucabnikow ta jadna wukubłana warsta serbskeje ludnosći – su rowno tak ako kněžki rewoluciju a liberalne změny wótpokazowali a su měnili, až socialdemokratiske gibanje, kótarež se njezepěra na bibliju a Bóžy pórěd, wobgrozujo fromnosć a pócnosć luda. Stakim su to byli rowno serbske fararje, kenž su ideju Wjerbańskego kněžka z połneju wutšobu pódpěrali – z jich krejza toś su wujšli prědne redaktory Casnika.
Wjerbański kněžk jo za swóju iniciatiwu dostał pódpěru wót pšuskego ministarstwa za nutśikowne nastupnosći. Konserwatiwnym kněžarjam ga jo se taka iniciatiwa wjelgin pśigóźeła. Bury njejsu dejali na žeden part se natyknuś wót doprědkarskich idejow, a wšen zběžkarski duch jo se dejał južo w zachopjeńku zadušyś. Pisane słowo w serbskej rěcy jo se za zdaśim kněžkow góźeło nejlěpjej za to, aby ludnosć wót rewolucije wótźaržowali a pśeśiwo demokratiskemu gibanju „agitěrowali“.
Za zagronitego redaktora Bramborskego Serbskego Casnika su pówołali fararja Mata Nowku z Módłeje (1812–1864; jo Casnik redigěrował do lěta 1852). Śišć a pśedawanje serbskego casnika jo měła na starosći firma za śišć knigłow a litografiju Tornow w Chóśebuzu. Redaktor Mato Nowka jo dostawał pódpěru krajnego raźca a lětny pjenježny pśipłaśonk pšuskego stata.
Žurnalizm Bramborskego Serbskego Casnika jo se wuznamjenił pśez to, až artikele a pśinoski su za wětšy źěl wopśimjeli moralizěrujuce elementy. Jogo pśeliš „prjatkarska“ natura jo se pokazowała we tom, až informaciske žurnalistiske formy a formy, źož se jawi subjektiwne měnjenje awtora, njejsu byli kšuśe źělone, ale su byli njerozdźělnje ze sobu změšane a spleśone. Jasna fromno-konserwatiwno-kralozwěrna politiska linija jo wótbłyšćowała nastajenje duchownych a kněžarstwa. Serbske łopjeno jo se měšało kradu do wjelikeje nimskeje politiki a jo pśi tom wustupowało pśecej pó boce krala a pśeśiwo demokratam.
Bramborski Serbski Casnik, 21/1848 (srjoda, 22.11.1848), wuznawa se tak:
„Ja mam mojogo krala lubo ako mojogo nana, a moj vaterland ako sam se“. A redaktor wužywa swóju awtoritu a prjatkujo lazowarjam: „Togodla ja jo njewěrim, a wy jo teke njedejśo wěriś, což młoge luźe gronje, až te Barlinarje su togo krala twingowali, až jo jadnu nowu ordnungu tomu landoju daś musał. Naš kral njedajo se twingowaś.“ W nowemberskem wudaśu pišo se: „[Napominam was rědnje], aby wy njepušćili wot togo, což pšawo jo, njefolgowali niźi tym, kotarež ze šednosću (=šydnosću) kśěli was wotwjasć na njepšawe drogi, na take drogi, kotare su pśeśiwo božej pśikazni! (...)
Z kim cośo stojaś? Z tym kralom, wašym wot Boga wustawjonym knězom, abo z tymi, kotarež jomu njejsu posłušne? (...) wostańśo ako dobre źiśi, wěrne tomu wěrnemu voteroju našogo woścojskego landu až do wašogo końca, njezabyńśo žednje to słowo togo swětego posła: Boj se Boga, cesć togo krala.“
Ceły pśinosk k lazowanju w originalu: wobraz
